Eski Türk Dönemi, Türk tarihinde önemli yere sahip olan bir dönemdir. Bu dönem, MÖ 3. yüzyıl ile MS 7. yüzyıl arasındaki zaman dilimini kapsamaktadır. Eski Türk Dönemi boyunca, Türkler Orta Asya’da farklı devletler kurarak tarih sahnesinde etkili olmuşlardır. Bu dönemdeki önemli devletler arasında Hun İmparatorluğu ve Göktürk Devleti yer almaktadır. Eski Türk Dönemi, Türk tarihindeki köklü kültürel, siyasi, ekonomik ve sosyal değişimlerin yaşandığı bir dönemdir. Bu nedenle, Eski Türk Dönemi hakkında bilgi sahibi olmak, Türk tarihinin anlaşılması açısından önemlidir.
Tanım
Eski Türk Dönemi, Türk tarihindeki en eski dönemlerden biridir. MÖ 3. yüzyıldan MS 7. yüzyıla kadar uzanan bir zaman dilimini kapsar. Bu dönem, Orta Asya ve çevresinde birçok Türk boylarının varlığına işaret eder. Hunlar, Göktürkler, Avarlar, Kuzey Wei ve Doğu Göktürk Devletleri bu dönemde hüküm sürmüştür. Eski Türk Dönemi’nde Türkler, geleneksel yaşam biçimlerini sürdürmüş, savaşçı bir toplum olmuş ve bağımsız devletler kurmuşlardır. Ayrıca Türkler, kültürleri, sanatları, ticaret faaliyetleri ve ulaşım alanlarındaki önemli gelişmeleriyle de bu dönemde ön plana çıkmışlardır.
- Eski Türk Dönemi, Türk tarihindeki en eski dönemlerden biridir ve MÖ 3. yüzyıldan MS 7. yüzyıla uzanan zaman dilimini kapsar.
- Hunlar, Göktürkler, Avarlar, Kuzey Wei ve Doğu Göktürk Devletleri bu dönemde hüküm sürmüştür.
- Türkler, geleneksel yaşam biçimlerini sürdürmüş, savaşçı bir toplum olmuş ve bağımsız devletler kurmuşlardır.
- Eski Türk Dönemi’nde Türklerin kültürleri, sanatları, ticaret faaliyetleri ve ulaşım alanlarındaki önemli gelişmeleriyle öne çıktıkları görülmüştür.
Tarihsel Arka Plan
Eski Türk Dönemi’ne öncülük eden tarihî olaylar, Türklerin tarih sahnesine çıkışından itibaren gerçekleşti. Bu olaylar arasında en önemlisi Hunlar ve Göktürk Devleti’nin ortaya çıkışıdır. Hun İmparatorluğu MÖ 209 yılında kuruldu ve Avrupa’ya olan taarruzuyla tarihe adını yazdırdı. Göktürk Devleti ise MÖ 552 yılında kuruldu ve Orta Asya’daki siyasi otoriteyi elinde bulundurdu. Siyehan şehir devletinin yıkılmasıyla başlayan Göktürk Devleti’nin kuruluş süreci Türk tarihinde önemli bir yer tutmaktadır.
Bununla birlikte, Türklerin tarih sahnesindeki yerleri yalnızca askeri zaferleriyle sınırlı değildir. Kültürel ve sanatsal faaliyetleri, ticaret ve ulaşım yolları, tarih boyunca Türkleri etkileyen diğer faktörlerin anlaşılması için de önemlidir.
Bugünkü Türkiye sınırları içerisindeki Hititler, Anadolu Selçuklu Devleti ve Osmanlı İmparatorluğu gibi büyük devletler, Türkler tarihinde önemli birer yere sahiptir. Ancak Eski Türk Dönemi, Türklerin tarih sahnesine çıkışı ve Orta Asya’dan Avrupa’ya uzanan geniş coğrafyayı kapsaması nedeniyle tarihimizin en zengin dönemlerinden biri olarak kabul edilir.
Hun İmparatorluğu ve Göktürk Devleti
Eski Türk Dönemi’nde ortaya çıkan en önemli devletler Hun İmparatorluğu ve Göktürk Devleti’dir. Hun İmparatorluğu, MÖ 3. yüzyılda kurulmuş ve Asya ve Avrupa’ya uzanan büyük bir imparatorluk haline gelmiştir. Atilla’nın liderliğinde Avrupa’ya yaptığı akınlar ile de tarihte önemli bir yere sahiptir. Hun İmparatorluğu’nun yıkılmasının ardından, Göktürk Devleti ortaya çıkmıştır. Türk tarihinin ilk Türk Devleti olan Göktürk Devleti, MÖ 552 yılında kurulmuştur. Siyehan şehir devletinin yıkılması sonucu ortaya çıkan Göktürk Devleti, Türk tarihinde önemli bir yer edinmiştir.
Hun İmparatorluğu ve Göktürk Devleti’nin ortaya çıkış sebepleri ve süreçleri oldukça karmaşıktır. Hun İmparatorluğu’nun Avrupa’ya taarruz etmesi, Roma İmparatorluğu’nun zayıflaması ile mümkün olmuştur. Göktürk Devleti ise bulundukları coğrafyanın önemli ticaret yolları üzerinde olması sebebiyle ortaya çıkmıştır. Ayrıca, Türklerin diğer toplumlarla olan ilişkisi ve alışverişi de Göktürk Devleti’nin kuruluşuna katkıda bulunmuştur.
- Hun İmparatorluğu’nun yıkılmasının nedenleri arasında; iç karışıklıklar, çevre toplumların baskısı ve çöküntüye giren bir ekonomi yer alır.
- Göktürk Devleti ise kuruluşundan itibaren Çin ile diplomatik ilişkiler içerisinde olmuş ve Çin’den destek almıştır.
Hun İmparatorluğu ve Göktürk Devleti, Türk tarihinde önemli bir yere sahip olmalarının yanı sıra dünya tarihinde de iz bırakmışlardır. Bu dönemdeki siyasi olaylar, kültürel gelişmeler ve ticaret faaliyetleri günümüzde bile araştırma konuları arasında yer almaktadır.
Hunların Avrupa’ya Taarruzu
Hunlar, göçebe yaşam tarzları nedeniyle sürekli olarak toprak arayışı içindeydiler. Bu arayışlarının sonunun gelmesi adına, Avrupa’ya bir dizi taarruz gerçekleştirdiler. Bu taarruzların sebepleri arasında, bulundukları bölgedeki toprakların yeterli gelmemesi, kendilerine düşman olan güçlerin artması, ekonomik nedenler, güçlerini ispatlama isteği gibi faktörler yer almaktaydı. Hunlar, zaman zaman çatışmasız bir şekilde toprakları genişlettikleri gibi, zaman zaman yardıma muhtaç olan diğer toplumlara da destek olmuşlardır. Ancak, hunların son taarruzu olan Batı Roma İmparatorluğu’na yapılan taarruzlarda, doğuda başarılı olmalarına rağmen, batıda başarılı olamamaları nedeniyle geri çekilmek zorunda kalmışlardır.
Göktürk Devleti’nin Kuruluşu
Göktürk Devleti, Türk tarihinde önemli bir yere sahiptir. Kuruluş süreci, Siyehan şehir devletinin yıkılışı ile ilgilidir. Siyehan, Batı Hun Devleti’nin küçük bir şehir devletiydi ve askeri açıdan güçlü değildi. Göktürk Devleti’nin şehri ele geçirmesiyle, Siyehan şehir devleti yok olmuştur. Göktürk Devleti, Siyehan Devleti’nin yerine kuruldu. Bu devletin kurulmasındaki temel sebep, Türk boylarını bir arada tutarak, güçlü bir devlet oluşturmak amacıydı. Bu nedenle, Göktürk Devleti, dünya tarihindeki en güçlü devletlerden biri olarak anılmaktadır. Kuruluş dönemindeki en önemli lideri Bumin Kağan’dır. Siyehan Devleti’nin yıkılmasıyla Göktürk Devleti, Orta Asya Stepleri’nde hâkimiyetini ilan etti.
Köken
Eski Türk Dönemi’nin kökeni tam olarak bilinmemektedir. Fakat çeşitli tarihsel kaynaklardan edinilen bilgilere göre, Türklerin Orta Asya bozkırlarında yaşayan birçok göçebe topluluğunun bir araya gelmesiyle oluştuğu düşünülmektedir. Bu göçebe topluluklar, bölgedeki toprakları kullanmak için sıklıkla savaş halindeydi. Bu nedenle, Türkler, sürülerini yönetmek, at yetiştirmek ve avlanmak gibi işler için kullanabilecekleri hareketli yaşam alanları olan otağı tercih ettiler.
Bazı araştırmacılar, Türklerin Sibirya’dan gelip, Altay dağlarına yerleştiğini ve buradan diğer bölgelere göç ettiklerini savunmaktadır. Türkler, Orta Asya’da sürdürdükleri göçebe hayatları sırasında çadır, yurt gibi yerleşim yapıları kullanarak, ileride kuracakları devletlerine bir temel oluşturacak uygarlık birikimleri elde etmişlerdir.
Eski Türk Dönemi’nde Türkler, çok farklı coğrafi bölgelere dağıldıkları için farklı yerleşim yapıları kullanmışlardır. Örneğin, Türkler, otlak ve sulak bölgelerde seyyar hayat tarzı benimserken, Tarım Havzası gibi bölümlerde ise kalıcı yerleşimler kurmuşlardır. Bu yerleşimlerde ise kerpiç ve taştan evler yapılmıştır.
Kültür ve Sanat
Eski Türklerin kültür ve sanat alanında önemli bir mirası vardır. Mani, destan, şiir, müzik ve mimari işlerinde gösterdikleri özelliklerle dikkat çekerler. Manileri genellikle aşk, özlem ve doğa teması üzerine kuruludur. Destanlarında ise Türk tarihinin önemli olaylarını anlatırlar. Bunların başında Ergenekon destanı gelir. Şiirlerinde ise melankolik ve natüralist bir anlayış hakimdir. Müzik alanında ise genellikle höyüktegeler, kotoz, kopuz gibi aletler kullanılır. Mimari işlerindeki önemli eserleri ise Göktürk Kağanlığı’nın anıtlarıdır. Ayrıca kapı süslemeleri ve yontma taşlar da mimaride dikkat çeker. Eski Türklerin kültür ve sanat alanındaki eserleri günümüze kadar ulaşmış olmasından dolayı, Türk kültürünün özünü oluşturur.
Orhun Yazıtları
Orhun Yazıtları, Göktürk Devleti döneminde yazıt olarak kullanılmıştır. Bu yazıtlar, günümüzde Türkçenin tarihî gelişiminde önemli bir yere sahiptir. Orhun Yazıtları, 8. yüzyılda Bilge Kağan tarafından dikilmiştir ve Türk dilinin özellikleri hakkında bilgilendirici olduğu gibi Türk kültürünün gelişimini de açıklamaktadır.
Bu yazıtlar, Türkçenin tarihî gelişiminde en eski kaynak olarak kabul edilir. Orhun Yazıtları ve diğer yazıtların çözülmesi, Türk dili araştırmalarına ve Türkçenin tarihî gelişimi hakkında yapılan araştırmalara ışık tutmuştur.
- Orhun Yazıtları’nın bugünkü anlamı, Türk kültürünün günümüzdeki yansıması hakkında çok şey söylemektedir.
- Bu yazıtlar, Türk dilinin gelişiminde önemli bir kilometre taşıdır.
Ayrıca, Orhun Yazıtları ile özellikle Türk milliyetçiliğinin gelişiminde önemli bir rol oynamaktadır. Bu yazıtlar, Türk milletinin kökenleri ve Türk kültürünün tarihî gelişimi hakkında bilgi vermektedir.
Orhun Yazıtları’nın Türkçedeki yeri ve önemi, Türk tarihi ve kültürü hakkında yapılan araştırmaların temelini oluşturmaktadır.
Türk İslam Sanatı
Türklerin İslamiyet’i kabul etmesiyle birlikte, sanat alanında da yeni bir dönem başladı. Türk İslam sanatı, mimari, tezyinat, süsleme, çini işleri gibi alanlarda kendini gösterdi. Türklerin, İslam medeniyeti ve Türk kültürü arasında bağlantı kurabilmek için çaba gösterdikleri görülmektedir. Türkler, İslam sanatına özgü detayları kendi kültürleriyle harmanlamayı başarmışlardır. Türk İslam mimarisi, son derece estetik ve zarif olduğu kadar güçlü ve dayanıklıdır. Tezyinat ve süslemede ise geometrik şekiller, bitkisel motifler ve hat yazısı yaygın olarak kullanılmıştır. Ayrıca, Türklerin çini işleri de oldukça ünlüdür. Özellikle, İznik çinileri, İstanbul’un fethinden sonra büyük bir önem kazanmıştır.
Ticaret ve Ulaşım
Eski Türkler, ticaret faaliyetleri yaparak ekonomik hayatlarını sürdürmüşlerdir. İpek, çömlek, deri, tuz, kumaş vb. ürünleri üretip, bunları çevre ülkelerle takas etmişlerdir. Bu takas işlemleri, ana odağı Çin ile Romalılar arasında gerçekleşen İpek Yolu üzerinde yapılıyordu. Eski Türkler, İpek Yolu’nda dönemin önemli ticaret merkezleri arasında yer alıyordu.
Ticaret yolları kadar, ulaşım araçları da Eski Türk Dönemi’nde büyük önem arz ediyordu. At arabaları ve sabit yerleri olan arabalar, toplu taşımacılıkta kullanılırdı. Yolların sert ve çamurlu olması nedeniyle, at arabaları da buna göre tasarlanmıştı. Araçlar, dik ve standart olmayan yollarda bile iyi manevra yapabilecek şekilde üretiliyordu. Eski Türkler, ulaşım yollarını geliştirerek, ticaret faaliyetlerinde önemli bir konum elde etmişlerdir.
İpek Yolu
İpek Yolu, iki büyük medeniyet olan Çin ve Roma arasında uzanan uzun bir ticaret yoludur. Bu yol, Orta Asya topraklarından geçerek Türklerin de bulunduğu birçok ülkeyi kapsamaktadır. Türkler, İpek Yolu’nun merkezinde yer alarak hem ekonomik hem de siyasi açıdan önemli bir konuma sahip oldular. Sadece ticari değil, kültürel anlamda da etkileşim sağlandı ve bu yolla Çin ve İran kültürü Türk toplumuna tanıtıldı. İpek Yolu’nun Türkler için önemli bir getirisi de at yetiştiriciliğinin yaygınlaşmasıdır. Bu yolun etkileri bugün bile hala hissedilmekte ve İpek Yolu’nun bir bölümü turistik amaçlarla kullanılmaktadır.
At Arabaları
At arabaları, Eski Türklerin en önemli ulaşım araçlarından biriydi. Bu araçlar, yük taşımak ve savaşta kullanmak için idealdi. At arabaları tasarımları çift tekerlek ve dört tekerlek olmak üzere iki türdeydi. Çift tekerlekli arabalar daha hafif yükler ve hızlı ulaşım için kullanılırken, dört tekerlekli olanları daha ağır yükler ve savaşta kullanılmak için tercih edilirdi. Bu arabalar, düz ovada rahatlıkla kullanılabiliyordu, ancak tepelere veya dağlık bölgelere çıkmak için uygun değillerdi. At arabaları, İpek Yolu gibi ticaret yollarında da önemli bir rol oynuyordu ve at arabaları tasarımı zamanla geliştirilerek daha fonksiyonel ve dayanıklı hale getirilmiştir.
Sonuç
Eski Türk Dönemi, Türk tarihinde oldukça önemli bir yer tutar. Bu dönem, Türklerin tarih sahnesine çıkışından itibaren, kültürel ve sosyal alanlarda birçok yeniliğe ve değişime öncülük etmiştir. Ayrıca bu dönem, Türklerin Asya ve Avrupa medeniyetleri ile tanışması, ticaret faaliyetlerinin artması ve daha birçok etki yaratmıştır.
Eski Türk Dönemi’nin en önemli etkisi, Türk kültür, sanat ve edebiyatının gelişmesine katkı sağlamasıdır. Orhun Yazıtları, Türkçenin tarihî gelişimine ışık tutarken, Türk İslam sanatı da mimari, süsleme, çini işleri gibi alanlarda özelliklerini ortaya koymuştur.
Bunun yanı sıra, bu dönemde yapılan ticaret faaliyetleri de Türk tarihinde önemli bir yere sahiptir. İpek Yolu, Türklerin dünya ticaretinde üstlendiği role işaret ederken, at arabaları da ulaşımın gelişmesine katkı sağlamıştır.
Sonuç olarak, Eski Türk Dönemi’nin Türk tarihi açısından oldukça büyük bir önemi vardır. Bu dönem, Türklerin tarih sahnesine çıkışından itibaren, kültürel, sosyal, siyasal ve ekonomik alanlarda birçok farklı etkiye sahip olmuştur. Bu nedenle, Türk tarihinin önemli dönüm noktalarından biri olarak kabul edilir.
